Na stronach Rządowego Centrum Legislacji opublikowany został projekt ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. O założeniach projektu i zasadach odpowiedzialności podmiotów zbiorowych opowie Grzegorz Niebudek, Partner zarządzający Kancelarii LTCA.

Chcesz wiedzieć więcej o ryzyku i odpowiedzialności spółek oraz kadry zarządzającej w świetle obecnych i planowanych regulacji sprawdź nasze szkolenie: https://akademialtca.pl/szkolenia-otwarte/ryzyka-i-odpowiedzialnosc-spolek-oraz-kadry-zarzadzajacej-aspekty-prawne-karne-i-karnoskarbowe-oraz-podatkowe-system-compliance-jako-narzedzie-ograniczajace-ryzyka

#ustawaoodpowiedzialnościpodmiotówzbiorowych

Chcesz uzyskać więcej informacji na temat ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, przeczytaj poniższy artykuł.

Ministerstwo Sprawiedliwości opublikowało projekt nowej ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Ustawa ma uchylać dotychczas obowiązującą ustawę z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Prace nad projektem są na etapie opiniowania i można zakładać, że ustawa wejdzie w życie w ostatnim kwartale 2018 r. Przebieg prac legislacyjnych znajduje się pod adresem: http://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12312062.

Przyczyny wprowadzenia planowanej ustawy

Ministerstwo tłumaczy potrzebę wprowadzenia nowej ustawy znikomą efektywnością przyjętego obecnie ustroju odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Liczba spraw prowadzonych wobec podmiotów zbiorowych jest niewielka. W 2015 r. do sądów wpłynęło 14 spraw, w 2014 r. – 31 spraw, w 2013 r. – 26 spraw. Ministerstwo zwróciło również uwagę na nieznaczną wysokość kar nakładanych w trybie ustawy, co może wskazywać na to, że jest ona używana głównie wobec małych podmiotów zbiorowych. Od 1992 roku wydano w Polsce zaledwie 66 orzeczeń dotyczących odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, a najwyższa orzeczona kara wyniosła 12 tys. zł.

Potrzeba zmiany istniejącej regulacji była również podkreślana w zaleceniach Grupy Roboczej OECD ds. Przekupstwa w Międzynarodowych Transakcjach Handlowych.

Zakres odpowiedzialności

Projektowana ustawa określa zasady i postępowanie w sprawie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych w dwóch przypadkach:

• w związku z czynem zabronionym przez ustawę pod groźbą kary jako przestępstwo lub przestępstwo skarbowe;
• w związku z osiągnięciem korzyści majątkowej z czynu zabronionego przez ustawę pod groźbą kary jako przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.

W zakresie odpowiedzialności za czyny zabronione warto zwrócić uwagę, ze katalog przestępstw jest bardzo szeroki, ponieważ obejmuje wszystkie przestępstwa karne i karnoskarbowe. Nie obejmuje natomiast wykroczeń.

Jeśli idzie zaś o osiągnięcie korzyści majątkowej, to niestety podmiot zbiorowy może zostać pociągnięty do odpowiedzialności zbiorowej nawet jeśli nie popełnił czynu zabronionego, jednakże osiągnął z niego korzyść majątkową. Sytuacja taka może wystąpić przykładowo, gdy podmiot zbiorowy został wykorzystany do popełnienia czynu zabronionego lub ukrycia nielegalnego pochodzenia środków, jak również sytuacji, gdy podmiot zbiorowy uzyskał środki niezależnie od czynu, za który inny podmiot lub osoba ponosi odpowiedzialność, a sam podmiot nie był jednak wykorzystany do popełnienia przestępstwa.

Warto również zaznaczać, że odpowiedzialność albo brak odpowiedzialności podmiotu zbiorowego na zasadach określonych w omawianym projekcie nie wyłącza odpowiedzialności cywilnej za wyrządzoną szkodę, odpowiedzialności administracyjnej, ani indywidualnej odpowiedzialności prawnej sprawcy czynu zabronionego.

Strona podmiotowa

Odpowiedzialność na podstawie omawianego projektu ustawy ponosi podmiot zbiorowy, definiowany jako: osoba prawna oraz jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną, w tym również spółka handlowa z udziałem Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub związku takich jednostek, spółka kapitałowa w organizacji, podmiot w stanie likwidacji oraz przedsiębiorca niebędący osobą fizyczną, a także zagraniczna jednostka organizacyjna, z wyłączeniem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego i ich związków.

Zasadniczym sposobem realizacji czynu zabronionego przez podmiot zbiorowy jest działanie lub zaniechanie organu tego podmiotu lub członka tego organu. Należy jednak zwrócić uwagę, że podmiot zbiorowy, który osiągnął z czynu zabronionego, choćby pośrednio korzyść majątkową, odpowiada również za ten czyn zabroniony, jeśli został popełniony przez:

• osobę fizyczną działającą w imieniu lub w interesie tego podmiotu w ramach uprawnienia do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub wykonywania kontroli wewnętrznej albo przy przekroczeniu tego uprawnienia lub poprzez niedopełnienie obowiązku;
• osobę zatrudnioną w tym podmiocie w ramach wykonywanych obowiązków albo przy ich przekroczeniu;
• osobę fizyczną dopuszczoną do działania w wyniku przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków;
• przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną lub innym podmiotem zbiorowym, bezpośrednio współdziałającego z podmiotem zbiorowym w realizacji celu prawnie dopuszczalnego.

Wina anonimowa

Zgodnie z projektem ustawy, podmiot zbiorowy odpowiada również za czyn zabroniony popełniony bezpośrednio w związku z ruchem przedsiębiorstwa lub zakładu podmiotu zbiorowego w wyniku niezachowania reguł ostrożności, nawet jeżeli nie ustalono sprawcy czynu.

Powyższa zasada opiera się na koncepcji tzw. winy anonimowej występującej m.in. w prawie francuskim, niemieckim oraz austriackim. Wedle tej koncepcji odpowiedzialność podmiotu zbiorowego może mieć miejsce w przypadku wykazania w toku postępowania, że czyn zabroniony został popełniony – co stanowi warunek minimum tej odpowiedzialności. Nie jest przy tym wymagane ustalenie konkretnej osoby fizycznej, jako sprawcy przestępstwa.

Compliance – czyli jak uwolnić się od odpowiedzialności

Projekt przewiduje, że podmiot zbiorowy nie podlega odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że wszystkie obowiązane organy i osoby uprawnione do działania w imieniu lub w interesie tego podmiotu zachowały należytą staranność wymaganą w danych okolicznościach w organizacji działalności tego podmiotu oraz w nadzorze nad tą działalnością.

Jak wskazał Marcin Warchoł, wiceminister sprawiedliwości (http://wiadomosci.dziennik.pl/opinie/artykuly/562588,marcin-warchol-wina-spolki-nie-bedzie-juz-zalezec-od-skazania-sprawcy.html) :

„Zgodnie z proponowanym przez nas rozwiązaniem, jeśli wszystkie organy i uprawnione osoby w spółce zachowały należytą staranność w zakresie jej organizacji czy nadzoru, to taki podmiot nie podlega odpowiedzialności. Kluczowe jest zatem wdrożenie procedur compliance, czyli prowadzenie firmy nie tylko zgodnie z prawem, lecz także z normami etycznymi, zasadami zarządzania ryzykiem i innymi standardami wewnętrznymi. Wiąże się to z działaniami prewencyjnymi, które pozwolą spółce uniknąć w przyszłości odpowiedzialności za niepożądane zachowania pracowników. Mogą one obejmować np. ustanowienie procedur dochodzeń wewnętrznych, zmierzających do wykrycia nieprawidłowości na wczesnym etapie i zapobiegania poważniejszym naruszeniom.”

Podsumowanie

Przedstawiony projekt ustawy stanowi kolejny element prac legislacyjnych (obok m.in. ustawy o jawności życia publicznego), zmierzających do zwiększenia transparentności działalności przedsiębiorców i ograniczenia działań niezgodnych z przepisami. Takie działanie ustawodawcy powinno skłonić przedsiębiorców do podjęcia zintensyfikowanych działań w zakresie wdrożenia kompleksowych systemów zgodności (compliance), które mogą doprowadzić do uniknięcia odpowiedzialności.