Projekt ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych zakłada rozszerzenie katalogu kar i sankcji w stosunku do aktualnie obowiązującej ustawy. Jeśli chcesz wiedzieć jakie są proponowane limity kar oraz środki orzekane wobec podmiotu zbiorowego, zapraszamy do obejrzenia nagrania. O przewidzianych sankcjach za popełnienie czynu zabronionego przez podmiot zbiorowy, w myśl projektu nowej ustawy, opowie Katarzyna Lamczyk, Radca Prawny z  Kancelarii LTCA.

Więcej o ryzyku i odpowiedzialności spółek oraz kadry zarządzającej w świetle obecnych i planowanych regulacji dowiesz się na naszym szkoleniu: https://akademialtca.pl/szkolenia-otwarte/ryzyka-i-odpowiedzialnosc-spolek-oraz-kadry-zarzadzajacej-aspekty-prawne-karne-i-karnoskarbowe-oraz-podatkowe-system-compliance-jako-narzedzie-ograniczajace-ryzyka?

#ustawaoodpowiedzialnościpodmiotówzbiorowych

Projekt ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych – wysokie kary mogą wkrótce stać się realne

Już niebawem uwaga przedsiębiorców w Polsce powinna skupić się na ministerialnym projekcie nowej ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary i zmianie niektórych ustaw (dalej jako „Projekt”)[1]. Projekt ukazał się na stronie Rządowego Centrum Legislacji pod koniec maja i jak burza przechodzi przez ścieżkę legislacyjną. Można się spodziewać, że już na jesieni trafi celem zaopiniowania do komisji sejmowej.

Wydaje się, że najwięcej emocji budzą do tej pory postanowienia Projektu znacznie zaostrzające sankcje wynikające z popełnienia czynu zabronionego przez podmiot zbiorowy. Nadmienić należy, że przepisy obecnej ustawy nie spełniły oczekiwanej funkcji prewencyjnej, co poskutkowało bardzo małą ilością postępowań wszczynanych przeciwko podmiotom zbiorowym[2]. Co więcej, zasadnicze zastrzeżenia budził fakt nakładania przez sądy na podmioty zbiorowe bardzo łagodnych kar pieniężnych. Pomimo, iż przepisy dotychczasowej ustawy umożliwiały nałożenie przez sądy kar pieniężnych w przedziale od 1 tys. złotych do 5 mln złotych, w rzeczywistości możliwość zastosowania wyższych kar była niemożliwa. Ustawa określa bowiem górną granicę odpowiedzialności finansowej podmiotu zbiorowego do kwoty 3% rocznego przychodu danego podmiotu, osiągniętego w roku obrotowym, w którym doszło do popełnienia czynu zabronionego. W efekcie, nawet w przypadku dużej wagi popełnionego czynu, podmioty o niskich przychodach (nawet posiadające duże aktywa), nie mogły zostać ukarane w sposób gwarantujący funkcje represyjnej kary.

Wyższe sankcje, czyli co grozi podmiotom zbiorowym?

Jakich zmian należy się zatem spodziewać? Przede wszystkim Ministerstwo Sprawiedliwości postanowiło podwyższyć dolną i górną granicę możliwej do orzeczenia kary pieniężnej. I tak, postanowienia Projektu przewidują wymiar kary pieniężnej od 30 tys. zł do 30 mln. Dodatkowo, słychać też głosy, iż Ministerstwo zastanawia się na podwyższeniem górnej granicy kary pieniężnej do 50 mln zł[3]. W przypadku, gdy podmiot zbiorowy o fakcie popełnienia czynu zabronionego dowiedział się od sygnalisty i postanowił nie wszczynać postępowania wyjaśniającego – górna granica kary może być przez sąd podwyższona dwukrotnie (do 60 mln zł).

Zupełnie nową i bardzo restrykcyjną kara, jaką przewiduje Projekt, jest możliwość likwidacji podmiotu. Kara ta ma być orzekana tylko w przypadku, gdy nałożenie kary pieniężnej nie doprowadzi do funkcji represyjnej i prewencyjnej kary. Majątek podmiotu podlegałby wówczas likwidacji, a pozostały (po likwidacji) przeniesieniu na rzecz Skarbu Państwa[4]. Zwraca uwagę fakt, że likwidacja majątku podmiotu zbiorowego przewidziana została wyłącznie dla składników lub praw majątkowych. Brak jest natomiast regulacji dotyczącej sposobu likwidowania praw niemajątkowych[5]. Trudno doszukiwać się w Projekcie uregulowania procesu likwidacyjnego podmiotu zbiorowego na skutek decyzji sądu.

Co więcej, w Projekcie przewidziano szeroki katalog środków karnych, które może zastosować sąd, w przypadku, gdy nałożenie na podmiot kary byłoby niewspółmierne do popełnionego przez podmiot zbiorowy czynu zabronionego. W tym przypadku również, niektóre zapisy Projektu mogą budzić uzasadnione wątpliwości. Przede wszystkim niektóre środki karne mogą w efekcie okazać się bardziej dotkliwe niż orzeczenie od podmiotu zbiorowego wysokiej kary pieniężnej. Zwraca tutaj uwagę przede wszystkim zbyt szeroki zakaz promocji podmiotu^[6] oraz zawierania przez podmiot zbiorowy określonych umów. W szczególności uznać należy, że środek karny w postaci zakazu prowadzenia określonej działalności w niektórych wypadkach może być nadmiernie surowy, a uderzać będzie zwłaszcza w przedsiębiorców prowadzących jeden rodzaj działalności gospodarczej[7]. Nałożenie ww. zakazów może w praktyce prowadzić do likwidacji podmiotu działającego np. w określonej branży.

Uznanie sądu czy jasne kryteria orzekania

Zwraca się uwagę przede wszystkim na brak określenia w Projekcie jasnych dyrektyw wymiaru kary przez sądy. Brak omawianych dyrektyw prowadzić może przede wszystkim do nałożenia na podmiot zbiorowy nadmiernej, niewspółmiernie surowej kary lub środka karnego, co w rzeczywistości prowadzić będzie do upadłości podmiotu lub konieczności jego likwidacji. W obecnym brzemieniu postanowień Projektu, przesłanki nakładania kar i środków karnych są określone nieprecyzyjnie i w sposób umożliwiający wydawanie przez sądy orzeczeń w sposób uznaniowy[8]. Co więcej, Projekt nie zakłada żadnych przesłanek wymiaru kary i środków karnych w oparciu o zasadę adekwatności kary do popełnionego czynu. W konsekwencji sąd może orzec np. zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej zawsze, gdy popełniony czyn zabroniony ma związek z prowadzeniem tej działalności, co prawdopodobnie będzie mogło mieć miejsce w stosunku do większości przypadków popełnienia czynu zabronionego przez podmiot zbiorowy.

Postępowanie przygotowawcze

Projekt wprowadza również nowinki do samego sposobu prowadzenia postępowania karnego przeciwko podmiotowi zbiorowemu. Przede wszystkim, na mocy przepisów Projektu w stosunku do podmiotu zbiorowego będzie prowadzone postępowanie przygotowawcze w sprawie. Projekt zakłada wprowadzenie katalogu środków zapobiegawczych, które mogą być stosowane w celu zabezpieczenia prawidłowego przebiegu postępowania karnego przeciwko podmiotowi zbiorowemu. Katalog środków zapobiegawczych jest w zasadzie niemal tożsamy z katalogiem środków karnych. Wobec podmiotu zbiorowego można orzec ponadto, na czas trwania postepowania karnego, zarząd przymusowy.

Zwraca uwagę przede wszystkim fakt, że katalog środków zapobiegawczych wydaje się nadmiernie surowy w stosunku do etapu prowadzonego postępowania, bowiem mogą być one nałożone zanim zapadnie orzeczenie o winie podmiotu zbiorowego. Orzeczenie środków w postaci zakazu prowadzenia określonej działalności czy zawierania określonych umów może doprowadzić do upadłości lub likwidacji podmiotu już w trakcie trwania postępowania karnego. Dodatkowo, Projekt nie zakłada żadnego limitu czasowego, na jaki mogą być orzeczone poszczególne środki zapobiegawcze, co w praktyce oznaczać będzie orzekanie ich na okres trwania całego postępowania karnego (trwającego zwykle kilka lat). W uwagach do Projektu zwracano uwagę, że zastosowanie środków zapobiegawczych może prowadzić do rzeczywistej utraty kontroli nad przedsiębiorstwem lub paraliżu przedsiębiorstwa[9].

Podsumowanie

Projekt nowej ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych prawdopodobnie już w tym roku wejdzie w życie. Skutkiem wejścia w życie Projektu będzie przede wszystkim znaczny wzrost ryzyka poniesienia przez podmioty zbiorowe surowych kar z tytułu popełnienia czynów zabronionych. Podkreślenia wymaga fakt, że nowy Projekt zakłada koncepcję winy anonimowej, zatem podmiot zbiorowy może ponieść odpowiedzialność za popełniony czyn zabroniony nawet, jeśli nie zostanie wykryty jego rzeczywisty sprawca[10].

Jedyną przesłanką umożliwiającą podmiotom zbiorowym uniknięcie odpowiedzialności jest zachowanie należytej staranności w wyborze i nadzorze. Rekomenduje się zatem, aby już dzisiaj przedsiębiorcy rozważyli wdrożenie wewnętrznych procedur compliance, które mogą w znaczący sposób zmniejszyć ryzyko poniesienia przez podmiot zbiorowy odpowiedzialności z tytułu popełnionego czynu zabronionego.

[1] https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12312062 dostęp 24 sierpnia 2018 roku.

[2] Zob. uzasadnienie do Projektu ustawy, str. 1-2.

[3]http://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/1126217,jakie-jest-zalozenie-projektu-o-odpowiedzialnosci-karnej-podmiotow-zbiorowych.html dostęp 24 sierpnia 2018 roku.

[4] Zob. uzasadnienie do Projektu ustawy, str. 16-17.

[5] M. Kuśmierczyk, Deloitte Legal, Uwagi do rządowego projektu ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (UD74), czerwiec 2018.

[6] Ibidem.

[7] H. Bochniarz, Konfederacja Lewiatan, Uwagi do rządowego projektu ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (UD74), czerwiec 2018.

[8] Ibidem.

[9] K. Herman, J. Oleksiak, Związek Pracodawców Business Centre Club, Uwagi do rządowego projektu ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (UD74), czerwiec 2018.

[10] Zob. uzasadnienie do Projektu ustawy, str. 4-5.